శ్రీ గురుభ్యోనమః
"మాత్రశ్చ బ్రాహ్మణశ్చైవ శ్రోత్రియశ్చ తతః పరమ్
అనూచానః తథాభౄణః ఋషికల్పః ఋషిర్మునిః"
బ్రాహ్మణ్యం ఎనిమిది రకాలు దీనినే ఆష్టవిధం బ్రాహ్మణ్యం అంటారు,
1)బ్రాహ్మణోదరేజాతః అనుపనీతః క్రియాశున్యతం, జాతి మాత్రేణ మాత్రః
’మాత్ర’కుడు అంటే, బ్రాహ్మణ కుటుంబంలో పుట్టినవాడు, ఉపనయనం జరగనివాడు, సరియైన సమయంలో ఉపనయనం జరగని కారణం చేత
సంధ్యావందనాది నిత్య కర్మలను చేయని కారణాన క్రియా శూన్యుడు, కేవలం జాతి మాత్రం చేతనే బ్రాహ్మణుడుగా తెలియబడేవాడు / లేదా పుట్టుకవలన
మాత్రమే బ్రాహ్మణుడుగా తెలియబడుతున్నవాడు.
2) సంస్కారేణ సంస్కృతః ద్విజముచ్యతే - పైన తెలిపిన బ్రాహ్మణుడు ఉపనయన సంస్కారముతో
సహా అప్పటి వరకు అన్ని సంస్కారములను శాస్త్రోక్తంగా నిర్వహించి సంస్కరింబడినందున, ఉపనయనానంతరము రెండవజన్మగా సంస్కరింపబడినవాడగుట వలన ద్విజుడుగా బ్రాహ్మణుడు
తెలియబడుతున్నాడు.
3)జన్మ సంస్కార విద్యాభి త్రిభః శ్రోత్రియః - పైన తెలిపిన రెండు విధములైన
బ్రాహ్మణత్వమును పొంది వేదవిద్యను (శ్రుతిని చదువుకున్నవాడు) పొందిన తరవాత
శ్రోత్రియుడుగా బ్రాహ్మణుడు తెలియబడుతున్నాడు, ఆతరవాతనే
4)వేదవేదాంగ తత్వజ్ఞః శుద్ధాత్మా, పాపవర్జితః, శ్రేష్ఠః ప్రాజ్ఞ అనూచానః - శ్రోత్రియుడైన బ్రాహ్మణుడు వేదాలను ఉపాంగాలతో సహా
నేర్చుకొని,
అందులోని తత్త్వాన్ని తెలుసుకొని, నిర్మలమైన ఆత్మ కలవాడైనందువల్ల పాపములు లేనివాడై, అందరికీ శ్రేష్ఠుడై, ప్రాజ్ఞతను పొందినబ్రాహ్మణుడు అనూచానుడని
తెలియబడుతున్నాడు.
5)అనూచానః, యజ్ఞస్వాధ్యాయ యంత్రతః భౄణః - అనూచానుడై, యజ్ఞములను స్వాధ్యాయములను దాటనివాడు భౄణుడని తెలియబడుతున్నాడు
6)మంత్ర మంత్రార్థ విద్, ప్రాజ్ఞః, వానప్రస్థః, తపస్వీ ఋషిః - మంత్రమును తెలుసుకొని, దాని అర్థాన్ని అది
ప్రతిపాదించే తత్త్వాన్ని తెలుసుకొన్నవాడు, ప్రాజ్ఞ్యుడైనవాడు, వాన ప్రస్థాశ్రమమునందుండు వాడు, తపస్సు యందు మక్కువ
కలవాడు ఋషి అని తెలియబడుతున్నాడు, వాళ్ళు మంత్ర ద్రష్టలుగా, మంత్రార్థముల ద్రష్టలుగా తెలియబడుతారు.
7.తపసా మానుష్యం అధిక్రాంతం: ఋషులను మామూలు మనుష్యులకన్నా పై స్థాయిలో చూస్తారు, అందుకే దేవతలతో పాటు ఋషులకూ తర్పణలుంటాయి. తపస్సు చేత మనుష్యత్వాన్ని దాటి
ఋషిత్వాన్ని పొందుతారు.) ఈ ఋషిలలో మళ్ళీ స్థాయీ బేధాలిలా ఉంటాయి... ఋషి, మహర్షి,
దేవర్షి, బ్రహ్మర్షి.
8)ఆత్మత్వమననాత్ మునిః - ఇవన్నీ దాటి ఆత్మ తత్వమునే మననం చేసే స్థితి కలిగినవాడు
ముని అని తెలియబడుతున్నాడు.
ఈవిధంగా "వంశము - జన్మ", "వృత్తము - నడవడిక, చేయవలసిన కర్మలు (కర్మ-గౌణము రెండూ)", "విద్య" ఈ మూడూ ఉన్నవాడు త్రిశుక్లుడను బ్రాహ్మణుడనబడి అ పేర లోకములో గౌరవ
మన్ననలను పొందును.
- శంకరకింకర
(మూలం స్కాంద పురాణం)
अथ ब्राह्मणभेदांस्त्वमष्टौ विप्रावधारय ॥
मात्रश्च ब्राह्मणश्चैव श्रोत्रियश्च ततः परम् ।
अनूचानस्तथा भ्रूणो ऋषिकल्प ऋषिर्मुनिः॥
इत्येतेऽष्टौ समुद्दिष्टा ब्राह्मणाः प्रथमं श्रुतौ ।
तेषां परः परः श्रेष्ठो विद्यावृत्तविशेषतः ॥
ब्राह्मणानां कुले जातो जातिमात्रो यदा भवेत् ।
अनुपेतक्रियाहीनो मात्र इत्यभिधीयते ॥
एकोद्देश्यमतिक्राम्य वेदस्याचारवानृजुः ।
स ब्राह्मण इति प्रोक्तो निभृतः सत्यवाग्घृणी ॥
एकां शाखां संकल्पां च षड्भिरङ्गैरधीत्य च ।
षट्कर्मनिरतो विप्रः श्रोत्रियो नाम धर्मवित् ॥
वेदवेदाङ्गतत्वज्ञः शुद्धात्मापापवर्जितः ।
श्रेष्ठः श्रोत्रियवान् प्राज्ञः सोऽनूचान इति स्मृतः ॥
अनूचानगुणोपेतो यज्ञस्वाध्याययन्त्रितः ।
भ्रूण इत्युच्यते शिष्टैः शेषभोजी जितेन्द्रियः ॥
वैदिकं लौकिकं चैव सर्वज्ञानमवाप्य यः ।
आश्रमस्थो वशी नित्यमृषिकल्प इति स्मृतः ॥
ऊर्ध्वरेता भवत्यग्रे नियताशी न संशयी ।
शापानुग्रहयोः शक्तः सत्यसन्धो भवेदृषिः ॥
निवृइत्तः सर्वतत्वज्ञः कामक्रोधविवर्जितः ।
ध्यानस्थो निष्क्रियो दान्तस्तुल्यमृत्काञ्चनो मुनिः ॥
एवमन्वयविद्याभ्यां वृत्तेन च समुच्छ्रिताः ।
त्रिशुक्ला नाम विप्रेन्द्राः पूज्यन्ते सवनादिषुः ॥
(स्कन्दपुराण, माहेश्वर-कुमारिकाखण्ड, 3- 287....298)
అథ బ్రాహ్మణభేదాంస్త్వమష్టౌ విప్రావధారయ !!
మాత్రశ్చ బ్రాహ్మణశ్చైవ శ్రోత్రియశ్చ తతః పరమ్ !
అనూచానస్తథా భ్రూణో ఋషికల్ప ఋషిర్మునిః!!
ఇత్యేతేఽష్టౌ సముద్దిష్టా బ్రాహ్మణాః ప్రథమం శ్రుతౌ !
తేషాం పరః పరః శ్రేష్ఠో విద్యావృత్తవిశేషతః !!
బ్రాహ్మణానాం కులే జాతో జాతిమాత్రో యదా భవేత్ !
అనుపేతక్రియాహీనో మాత్ర ఇత్యభిధీయతే !!
ఏకోద్దేశ్యమతిక్రామ్య వేదస్యాచారవానృజుః !
స బ్రాహ్మణ ఇతి ప్రోక్తో నిభృతః సత్యవాగ్ఘృణీ !!
ఏకాం శాఖాం సంకల్పాం చ షడ్భిరఙ్గైరధీత్య చ !
షట్కర్మనిరతో విప్రః శ్రోత్రియో నామ ధర్మవిత్ !!
వేదవేదాఙ్గతత్వజ్ఞః శుద్ధాత్మాపాపవర్జితః !
శ్రేష్ఠః శ్రోత్రియవాన్ ప్రాజ్ఞః సోఽనూచాన ఇతి స్మృతః !!
అనూచానగుణోపేతో యజ్ఞస్వాధ్యాయయన్త్రితః !
భ్రూణ ఇత్యుచ్యతే శిష్టైః శేషభోజీ జితేన్ద్రియః !!
వైదికం లౌకికం చైవ సర్వజ్ఞానమవాప్య యః !
ఆశ్రమస్థో వశీ నిత్యమృషికల్ప ఇతి స్మృతః !!
ఊర్ధ్వరేతా భవత్యగ్రే నియతాశీ న సంశయీ !
శాపానుగ్రహయోః శక్తః సత్యసన్ధో భవేదృషిః !!
నివృఇత్తః సర్వతత్వజ్ఞః కామక్రోధవివర్జితః !
ధ్యానస్థో నిష్క్రియో దాన్తస్తుల్యమృత్కాఞ్చనో మునిః !!
ఏవమన్వయవిద్యాభ్యాం వృత్తేన చ సముచ్ఛ్రితాః !
త్రిశుక్లా నామ విప్రేన్ద్రాః పూజ్యన్తే సవనాదిషుః !!
(స్కన్దపురాణం, మాహేశ్వర-కుమారికాఖణ్డం - 03-287-298)
- శంకరకింకర
